Czy testamentem można kogoś wydziedziczyć? Opowiadamy krok po kroku.

Testament jest jednym z najważniejszych narzędzi prawnych, które pozwala decydować o tym, jak majątek zmarłego zostanie podzielony po jego śmierci.

‍

Jednakże nie każda osoba może liczyć na otrzymanie spadku. Istnieje bowiem instytucja wydziedziczenia, która może skutkować pozbawieniem prawa do dziedziczenia przez określoną osobę. W tym artykule wyjaśnimy, na czym polega wydziedziczenie w testamencie oraz kiedy i jak można je przeprowadzić.

‍

Czym jest wydziedziczenie?

‍

Wydziedziczenie to jednostronna czynność prawna, na mocy, której osoba sporządzająca testament (testator) pozbawia konkretnego spadkobiercę prawa zarówno do dziedziczenia. Zasadniczo, spadkobiercy, którzy zgodnie z prawem byliby uprawnieni do spadku, mogą zostać z niego wyłączeni, jeśli spełnione są określone przesłanki.

Zanim przejdziemy do szczegółów, warto zrozumieć, że w polskim prawie spadkowym w dziedziczeniu ustawowym mamy do czynienia z określoną hierarchią spadkobierców. W pierwszej kolejności dziedziczą osoby najbliższe – dzieci, małżonek, rodzice. Dopiero w przypadku braku takich osób, spadek może przejść na dalszych krewnych. Warto pamiętać, że wydziedziczając osobę w testamencie na podstawie przesłanek opisanych poniżej, skutecznie pozbawimy ją prawa do zachowku.

‍

‍

‍

Kiedy można kogoś wydziedziczyć?

‍

Testamentem można skutecznie wydziedziczyć osobę tylko w określonych przypadkach wymienionych w art. 1008 pkt 1-3 Kodeksu cywilnego, wydziedziczenie może nastąpić, jeśli spadkobierca:

‍

1. Wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – warto podkreślić, że musi to być działanie trwające w czasie, polegające na szczególnym naruszeniu powszechnie obowiązujących w społeczeństwie wartości.  Przykładowymi sytuacjami, które są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego są, gdy osoba wydziedziczona nie troszczyła się o testatora w potrzebie, zachowywała się wobec niego w sposób obraźliwy, poniżający, pogardliwy, wykorzystywała jego niedołęstwo, słabość. Co do zasady do tej kategorii zalicza się również popełnienie przestępstw na szkodę testatora, innych niż z punktu drugiego, takich jak np. kradzież na jego szkodę, oszustwo.

‍

2. Dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci- np. gdy dopuścił się umyślnego przestępstwa z kodeksu karnego i nie tylko wobec testatora, co może obejmować np. przemoc fizyczną lub psychiczną, znęcanie się, uporczywe nękanie, naruszenie nietykalności cielesnej, spowodowanie u testatora uszczerbku na zdrowiu, pozbawienia go wolności, w tym wolności seksualnej.

‍

3. Uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – wydziedziczony dopuszcza się tego, gdy na przestrzeni długiego czasu, wielokrotnie uchyla się od obowiązku alimentacyjnego, opieki czy dbania o zdrowie testatora. Również w tym miejscu znajdą się zachowania nie będące co prawda czynami zabronionymi, ale nadal uzasadniające wydziedziczenie takie jak, nieutrzymywanie kontaktu z testatorem, pomimo wielokrotnych prób nawiązania przez niego kontaktu z wydziedziczonym.

‍

Wydziedziczenie a zachowek.

‍

Wydziedziczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy osoba, którą zamierzamy pozbawić spadku, spełnia jedną z powyższych przesłanek, jeżeli testator wydziedziczy w testamencie osobę nie spełniającą jednej z powyższych przesłanek, to jedynie pozbawi ją prawa dziedziczenia majątku, ale nadal ta osoba będzie miała prawo do domagania się zapłaty zachowku od spadkobierców. W tym miejscu warto przypomnieć, że do zachowku uprawnieni są wyłącznie:

‍

1. Zstępni i małżonek testatora – w pierwszej kolejności są to dzieci, a w przypadku ich śmierci wnuki testatora. Małżonek zawsze jest uprawniony do części spadku nie mniejszej niż ¼.

‍

2. Rodzice testatora – w braku żyjących dzieci, wnuków, małżonka testatora do zachowku uprawnieni są jego rodzice w częściach równych. W przypadku śmierci jednego z nich, część, która by mu przypadała przypada żyjącemu rodzicowi.

‍

Aby wyliczyć należny zachowek należy pomnożyć udział przypadający danej osobie w dziedziczeniu ustawowym przez ½, natomiast gdy osoba jest trwale niezdolna do pracy lub niepełnoletnia przez 2/3.  

‍

‍

W jaki sposób wydziedziczyć kogoś w testamencie?

‍

Teraz jak już wiemy w jakich przypadkach wydziedziczenie jest możliwe, należy wskazać w jaki sposób można to uczynić. Aby skutecznie wydziedziczyć osobę, należy wyrazić taką wolę w treści testamentu, w sposób niebudzący wątpliwości co do woli testatora.

‍

Interpretując treść testamentu na ogół posługujemy się zasadą favor testamenti, czyli staramy się odczytać realny zamiar testatora przy jego sporządzeniu. Zatem ogólnikowe stwierdzenie, że „ktoś nie dostanie spadku” może być wystarczające, ale zaleca się dokładniej je sformułować, aby uniknąć wątpliwości interpretacyjnych.

‍

Powody wydziedziczenia nie powinny pozostawiać w sferze domysłów. Wskazanie przyczyny wydziedziczenia w testamencie jest kluczowe, ponieważ pozwala uniknąć późniejszych roszczeń dotyczących spadku, które mogą pojawić się w przypadku niejasności co do intencji testatora.

‍

‍

‍

Przykładem zapisu testamentowego, który wydziedzicza spadkobiercę może być:

‍

„Wydziedziczam mojego syna, Jana Kowalskiego, ponieważ od wielu lat nie interesuje się moim życiem, nie troszczy się o mnie w chorobie, ani nie spełnia obowiązków rodzinnych”.

Warto nadmienić, że wydziedziczenia można dokonać w którejkolwiek z prawnie dozwolonych form testamentu – w formie aktu notarialnego, w formie pisemnej sporządzonej własnoręcznie (holograficznej), ustnej, wojskowej, urzędowej.

‍

Jakie jest ryzyko związane z wydziedziczeniem?

‍

Po wydziedziczeniu, osoba, która została pozbawiona spadku, jeżeli uzna, że nie było podstaw do jej wydziedziczenia, może wnosić pozew o zapłatę zachowku.

W tym przypadku, jeżeli sąd w postępowaniu nieprocesowym uzna, że wydziedziczenie było niezasadne, może zobowiązać spadkobierców do zapłaty tej osobie odpowiedniej części spadku poprzez zachowek.

Jednakże w przypadku, gdy wydziedziczenie miało uzasadnioną podstawę, osoba wydziedziczona nie będzie miała roszczenia o zapłatę zachowku.

‍

Wpływ przebaczenia na skuteczność wydziedziczenia.

‍

W tym miejscu warto wspomnieć o instytucji przebaczenia, która jest opisana w art. 1010 § 1 i 2 ustawy Kodeks cywilny. Przepis ten stanowi, że spadkodawca zawsze może przebaczyć osobie, którą wydziedziczył.

Co istotne, przebaczenie może być uczynione w dowolnej formie – pisemnej, ustnej, a nawet dorozumianej (np. poprzez konkretny gest, zachowanie testatora). Jeżeli osoba wykaże, że przebaczenie zostanie poprawnie złożone, to sprawia ono, że niemożliwe jest pozbawienie tej osoby prawa do zachowku.

Unieważnienie testamentu a wydziedziczenie

Warto zaznaczyć, że jeśli jednak w trakcie procesu spadkowego pojawią się wątpliwości dotyczące ważności testamentu, na przykład z powodu braku wymaganych podpisów lub świadków, cały testament może zostać unieważniony przez sąd. Dlatego tak ważne jest, aby testament został sporządzony zgodnie z przepisami prawa.

‍

Podsumowanie

‍

Wydziedziczenie to skuteczne narzędzie w prawie spadkowym, które pozwala testatorowi pozbawić wybraną osobę prawa do dziedziczenia. Aby to zrobić, należy wyraźnie wskazać przyczyny wydziedziczenia w testamencie, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Warto jednak pamiętać, że decyzja ta musi być dobrze uzasadniona, aby uniknąć późniejszych sporów.

Testament jest ważnym dokumentem, który wymaga przemyślenia i staranności, aby uniknąć wątpliwości interpretacyjnych. Odpowiednio sporządzony testament, może zapewnić twojej rodzinie spokój oraz uchronić od nieprzyjemnych sytuacji w przyszłości.

‍